Οι φωτιές τ΄Αη Γιάννη του Ριγανά - Κλήδονας
Το διαχρονικό έθιμο του Κλήδονα, που επιβιώνει μάλιστα από την αρχαιότητα, αρχίζει να τελείται από τις 23 Ιουνίου, που είναι παραμονή της γιορτής του γενέσιου του Αη Γιάννη του Πρόδρομου, σε πάρα πολλές περιοχές της Ελλάδας και της Εύβοιας.
Χαρακτηριστικά για το νησί μας, Εύβοιας φίλοι, αναφέρω ενδεικτικά κάποιες περιοχές όπου συνήθως τιμούν το έθιμο:
* του Μαρμαρίου Καρυστίας, από το Σύλλογο Γυναικών (απ΄όπου και η κεντρική μου φωτογραφία),
* του Προοδευτικού Σύλλογου Ανδρονιάνων Δένδρων, στο γήπεδο Ανδρονιάνων,
* του Πολιτιστικού Σύλλογου Μικρασιατών Προσφύγων και Κατοίκων Νεάπολης Χαλκίδας
* του 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Λίμνης
+ του Πολιτιστικού Σύλλογου Ασμηνίου
* στην περιοχή Γούβες, στον Πύργο του Δροσίνη και αλλού.
Κλήδονες στα αρχαία χρόνια ήταν οι οιωνοί, δηλ. οι μαντείες, οι προβλέψεις, ενώ στα πιο κατοπινά πίστευαν ότι η λέξη οφείλεται στο ότι "κλείδωναν" το αγγείο με τα "ριζικάρια", το έκλειναν δηλαδή καλά με ένα κορδόνι.
Ο Αη Γιάννης Εύβοιας φίλοι, αποκαλείται σε πολλές περιοχές και Ριγανάς, επειδή οι παλιοί συνήθιζαν τέτοιες μέρες να βγαίνουν και να μαζεύουν ρίγανη, την οποία μάλιστα μάζευαν πριν από την ανατολή του ηλίου, , καθώς πίστευαν ότι έτσι συνδύαζε και μαγική δύναμη!
Το έθιμο ανήκει, λοιπόν, έμμεσα στη νεοελληνική μαντεία, μιας και πίστευαν ότι με αυτό το τελετουργικό αποκαλύπτεται στις ανύπαντρες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Στις μέρες μας, που ο επαναπροσδιορισμός των δύο φύλων, ο ορθολογισμός και η τεχνολογία παραμέρισαν τόσες δοξασίες, το συγκεκριμένο δρώμενο περιορίζεται απλά στο θεατρικό, φολκλορικό στοιχείο, που προορίζεται για τουριστικό μάλλον προϊόν. Είναι πολύ σημαντικό, όμως, να συνεχίζουμε και εμείς με τον δικό μας κρίκο την παράδοση, για να μαθαίνουν και οι νεότεροι τα συνήθια των παππούδων τους, καθώς και για την ανακίνηση των όμορφων αναμνήσεων στους παλαιότερους.
Η διαδικασία του Κλήδονα έχει τρία στάδια, Εύβοιας φίλοι:
—> Παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, γίνεται η προετοιμασία από τα κορίτσια. Μία ή και δύο από αυτές φέρνουν από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Τοποθετούν το νερό σε πήλινο δοχείο και μέσα η κάθε κοπελιά του χωριού ρίχνει ένα μικροαντικείμενο, το ονομαζόμενο "ριζικάρι". Το αγγείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, και "κλειδώνεται" με γερό δέσιμο από ένα κορδόνι. Στη συνέχεια το τοποθετούν σε αυλή, ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο, όπου παραμένει όλη νύχτα κάτω από τα αστέρια. Οι κοπέλες επιστρέφουν σπίτια τους και όπως πιστεύονταν, το βράδυ αυτό θα έβλεπαν στο όνειρο τον καλό τους.
—> Ανήμερα του Αη Γιαννιού, αξημέρωτα όμως και ακόμα υπό την μαγική επιρροή των άστρων, φέρνουν μέσα στο σπίτι το δοχείο. Το απόγευμα μαζεύονται οι κοπέλες, καθώς επίσης και όσοι συγγενείς και γείτονες, άντρες και γυναίκες το επιθυμούν. Λένε: "Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ΄Αγιαννιού τη χάρη, ποιά είν' η τυχερή να βρει το παληκάρι"! Η κοπέλα που έφερε το αμίλητο νερό ανασύρει ένα-ένα τα μικροαντικείμενα έξω, ενώ μια άλλη απαγγέλει δίστιχα - μικρές μαντινάδες, ανάλογα με τι της βγάζει η θέα του εκάστοτε αντικειμένου. Επειδή αυτό που βγαίνει κάθε φορά από το δοχείο δεν γνωρίζουν οι υπόλοιποι σε ποιά κοπέλα ανήκει, η κάθε μαντινάδα θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από την παρέα, με διαφορετικές ερμηνείες για το "ριζικό" της.. Παράδειγμα δίστιχου: Το κυπαρίσσι το ψηλό, το μεσιανό κλωνάρι/το κοντογειτονόπουλο γυρεύει να σε πάρει.
—> Κάψιμο των πρωτομαγιάτικων στεφανιών στην πλατεία του χωριού και χορός αντρών και γυναικών χέρι-χέρι γύρω γύρω από τη φωτιά, που συμβολίζει την κάθαρση, ενώ μικροί και μεγάλοι πηδούν πάνω από τις φλόγες. Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν στην καθαρτήρια δύναμη της φωτιάς και αναφωνούσαν όταν πηδούσαν πάνω από τις φλόγες "Έφυγον κακόν, εύρον άμεινον", και κατά κάποιο τρόπο το αντίστοιχο "Αφήνω τον κακό χρόνο και πάω στον καλύτερο" ελπίζοντας ότι εισέρχονται καθαροί και ακμαίοι στη περίοδο του χρόνου που ακολουθεί. Τη στάχτη παλιά την χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια για αποτρεπτικούς και μαντευτικούς σκοπούς.
Στην οικογένειά μας, λόγω της ονομαστικής γιορτής της μητέρας μας, κάθε χρόνο τη μέρα του Αϊ Γιαννιού είχαμε τρικούβερτο γλέντι και φαγοπότι και καίγαμε τα πρωτομαγιάτικα στεφάνια μας εμείς και οι συγγενείς αλλά και οι καλοί μας γείτονες, όλα μαζί σε ένα μεγάλο σωρό, και σαν παιδιά περιμέναμε πώς και πώς να πηδήξουμε πάνω από τις φλόγες.
Πρόσφατα, νομίζω, κατάλαβα και τη σημασία της παροιμίας "Δεν είναι κάθε μέρα τ' Αϊ Γιαννιού".. θυμήθηκα που σαν ήμαστε μικρά με αυτή τη φράση δεν μας άφηναν να πηδήξουμε τις φωτιές που ανάβαμε σε άλλες περιπτώσεις, όπως για να ψήσουμε καλαμπόκια ή να κάψουμε ξερόκλαδα.
Αν θέλετε, Εύβοιας φίλοι, ακούστε και το παλιό μοναδικό άκουσμα από τον Δημήτρη Μητροπάνο, σε στίχους Μάνου Ελευθερίου - τους παραθέτω παρακάτω- και μουσική του Δήμου Μούτση (τo σχετικό βίντεο μπορείτε να το βρείτε στο Youtube Και με τον τίτλο "Η σούστα πήγαινε μπροστά ^ Δημήτρης Μητροπάνος").
Και του χρόνου με υγεία, Εύβοιας φίλοι!
Ναταλία Νάτσου-Παπακωνσταντίνου/Εκπαιδευτικός
"Η σούστα πήγαινε μπροστά
κι ο μάγκας τοίχο-τοίχο
δεν έτυχε στα χρόνια αυτά
τίποτα να πετύχω..
Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
του Αη-Γιάννη αχ πόσα ξέρεις και μου λες
αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες
που 'χουν πεθάνει..
Με βάλαν πάνω στην κορφή
στ' αγριεμένο κύμα
στης Σμύρνης την καταστροφή
στ' άδικο και στο κρίμα..
Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
του Αη-Γιάννη αχ πόσα ξέρεις και μου λες
αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες
που 'χουν πεθάνει.."
